Wokół sarmatyzmu narosła zarówno czarna legenda, przypisująca szlachcie nie tylko wyłączną winę za doprowadzenie do upadku państwa, ale i podcięcie możliwości jego odrodzenia, jak i legenda heroiczna, w myśl której posiadacze klejnotu szlacheckiego uratowali polską świadomość narodową i wolę walki o niepodległość.
Z natury swojej mit pozwala w prosty i jednoznaczny sposób wyjaśnić skomplikowane zjawiska. Mit Sarmacji teorią najazdu rycerskich Sarmatów uzasadnia uprzywilejowaną pozycję szlachty wobec podbitych rolników. Choć nie opiera się na żadnych faktach i jest w oczywisty sposób bezpodstawny, wcale nie jest łatwy do obalenia. - ze wstępu prof. Janusza Tazbira
